83002 n to Ms ←

chunk 49: 83034 visarga sandhi

→ 83005 Satvam and Natvam

83034 H to s before chav. visarjanIyasyasaH
83035 to H before kS ts. zarparevisarjanIyaH
83036 H to s before zar. vAzari
83037 Before ku pu, K F. kupvoKkaFpauca
83038 s before affix. sopadAdau
83039 But with S after i u. iNaSSaH
83041 Non-affix iH uH to . idudupadhasyacApratyayasya
83045 H to S when former before k kh p ph. nityaMsamAsenuttarapadasthasya
83048 In the kaska group too. kaskAdiSuca




(visarjanI) (!vis)

visarjanIyasya saH ONPANINI 83034
H to s before chav.mmmmmmmmm glosses glosses ^ M+ C+ 1013

Examples --

azva + ru + tarati kharava azva + H + tarati → * azvas tarati "horse crosses"

dhanu + ru + chinatti kharava dhanu + H + chinatti → * dhanus chinatti stozz dhanuz chinattidhanuz chinatti "cuts the bow"

See also exception zarpare.

KAZIKA khari ity anuvartate. visarjanIyasya sakAraH AdezaH bhavati khari parataH. vRkSazchAdayati. plakSazchAdayati. vRkSasThakAraH. plakSaSThakAraH. vRkSasthakAraH. plakSasthakAraH. vRkSascinoti. plakSazcinoti. vRkSaSTIkate. plakSaSTIkate. vRkSastarati. plakSastarati.

Notice that the original rule only says " H to s (before khar)". We know, however, that this rule applies only to the chav letters because the exceptions below manage all the khar letters that are not chav, so I may translate "before chav" safely. Doing this is redundant, but saves some confusion to my students.

403 letters. -- 83B.bse 3 -- popularity 8

991 But when not nasalizing the vowel, add /M after it.

992 /sam to ( /ru ) before {s(uT)}.

993 !pum (to !puMs or !pu~s) before /khay that is before /am'.

994 (Wordfinal) !n to !Ms before /chav.

1016 Before /ku /pu, (/H to either /H or) /K /F.

1287 @Wordfinal is what is at the end a @word.




(zarparevi) (!zarpa)

zar-pare visarjanIyaH ONPANINI 83035
( H) to H before kS ts.mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 1014

Exception to kupvoKkaFpauca, that would have allowed H or K optionally before k kh --

sarpAs + kSetre sasaju sarpA + ru + kSetre kharava sarpAH kSetre → * sarpAH kSetre "there are snakes in the field"

(sarpAKkSetre is not allowed.)

And to visarjanIyasyasaH, that would have made s before t --

rAmas + tsarukaH sasaju rAma + ru + tsarukaH kharava rAmaH + tsarukaH → * rAmaH tsarukaH "rAma is good with a sword"

KAZIKA zarpare khari parato visarjanIyasya visarjanIyAdezo bhavati. zazaH kSuram. puruSaH kSuram. adbhi psAtam. vAsaH kSaumam. puruSaH tsaruH. ghanAghanaH kSobhaNazcarSaNInAm. na iti vaktavye visarjanIyasya visarjanIyAdezavidhAnaM vikAranivRttyartham, tena jihvamUlIyopadhmanIyau na bhavataH.

The original rule does not say " kS and ts ". Actually it says "any khar that has a zar after it". So words that start with ps are also affected. I can't remember any such word ATM.

The words that start with ts are tsaru, tsetsemakSikA, and their derivatives.

To learn the pronunciation of the visarjanIya sound, also called visarga, watch this video --

How to pronounce English /h/ (aitch) by Geoff Lindsey

Some people pronounce the visarga as the Arabic H of haram "forbidden", or as the German ch of "Ich". Those sounds are not better and not worse than English H (in my opinion, others might differ).

You may not pronounce the visarga as the Arabic H of haram "pyramids".

843 letters. -- 83B.bse 34 -- popularity 3

1459 about the @dotdot letter




(vAzari) (!vAz)

vA zari ONPANINI 83036
H to s before zar.mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 1015

This rule says --

" all H sounds that are in saMhitA before z S s may be replaced with a s sound "

Yet, I lie to my students and tell them that they MUST replace the H with s, then I make sure that they do the replacing always when they speak, and never when they write. I have good reasons to do that, which I will explain later, if time allows.

Examples --

punar + sIdati kharava punaH + sIdati → * punassIdati "sits again"

rAmas + sIdati sasaju rAmar sIdati kharava rAmaH + sIdati → * rAmassIdati "rAma sits"

namas + zivAya sasaju namar zivAya kharava namaH + zivAya → * namas zivAya stozzcu namazzivAya "hail to ziva"

vyAghryas + SaT sasaju vyAghryar SaT kharava vyAghryaSH SaT → * vyAghryas SaT STunA vyAghryaSSaT "six tigresses"

See also spelling of zz SS ss .

KAZIKA visarjanIyasya visarjanIyAdezo vA bhavati zari pare. vRkSaH zete, vRkSazzete. plakSaH zete, plakSazzete. vRkSaH SaNDe, vRkSaSSaNDe. vRkSaH sAye, vRkSassAye. kharpare zari vA lopo vaktavyaH. vRkSA sthAtAraH, vRkSAH sthAtAraH, vRkSAssthAtAraH.

After you graduate into Sanskrit 102 and chant OnM namaz zivAya a thousand and eight times, you will have my permission to read this article --

optionality of vAzari

654 letters. -- 83B.bse 71 -- popularity 10




(kupvoKkaFpau) (!kup)

ku;pvo Kka;Fpau ca ONPANINI 83037
Before ku pu, ( H to either H or) K F.mmmmmmmmm glosses glosses ^ M- C+ 1016 sandhi

This rule will work when a wordfinal s or r is before k kh p ph.

This rule can work in two ways. You may choose: replace the H sound either with itself, like this --

azvas + kramati sasaju azvarkramati kharava azvaHkramati → * azvaHkramati "horse walks"

azvas + pazyati sasaju azvarpazyati kharava azvaHpazyati → * azvaHpazyati "horse sees"

or with the most-alike of K F --

azvas + kramati sasaju azvar kramati kharava azvaH kramati → * azvaKkramati "horse walks"

azvas + pazyati → .. → azvaFpazyati "horse sees"

This rule will not work before kS, because in that case the exception zarpare replaces ru with H compulsorily --

azvas + kSetram + pazyati zarpare azvaHkSetrampazyati

KAZIKA kavargapavargayoH parato visarjanIyasya yathAsaGkhyam KkaFpa ityetAvAdezau bhavataH, cakArAd visarjanIyazca. vRkSaK karoti, vRkSaH karoti. vRkSaK khanati, vRkSaH khanati. vRkSaF pacati, vRkSaH pacati. vRkSaF phalati, vRkSaH phalati. kapau uccAraNArthau. jihvAmUlIyopadhmAnIyau etAvAdezau. visarjanIyasya saH ityetasminnAprApte idam Arabhyate iti etasya bAdhakam, zarpare visarjanIyaH ityetat tu na bAdhyate, vAsaH kSaumam, adbhiH psAtam. pUrvatrAsiddhe nAsti vipratiSedho 'bhAvAduttarasya iti zarpare visarjanIyaH ityetadeva bhavati. kecit tu etadarthaM yogavibhAgaM kurvanti. kupvoH zarparayoH visarjanIyasya visarjanIyaH Adezo bhavati, kimartham idam, KkaFpau ca iti vakSyati, tadvAdhanArtham iti.

The sounds K F are always be spelled H. Old spelling tradition. The letters K F are used in this website only.

I have heard some Sanskrit speakers that always replace all H sounds with K sounds. That's not correct.

See replacing a thing with itself looks pointless .

692 letters. -- 83B.bse 209 -- popularity 15




(sopadAdau) (!so)

so '-pad'-Adau ONPANINI 83038
( H to) s before ( ku pu) affix.mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 1017

Exception to kupvoKkaFpauca. H turns into s, not into H or K F as usual, before the four affixes that start with p k, which are --

pAzap kalpap ka kAmyac.

Example --

payas + kAmyac + laT tip → * payaskAmyati "wants milk"

See also iNaSSaH below.

KAZIKA sakAra AdezaH bhavati visarjanIyasya kupvoH apadAdyoH parataH pAzakalpakakAmyeSu. yApye pAzap payaspAzam. ISadasamAptau kalpap payaskalpam. yazaskalpam. prAg ivAt kaH payaskam. yazaskam. kAmyac payaskAmyati. yazaskAmyati. apadAdau iti kim? payaK kAmayate. payaF pibati. so 'padAdAv ity anavyayasya iti vaktavyam. iha mA bhUt, prAtaH kalpam, punaH kalpam iti. roH kAmye niyamArtham. ror eva kAmye na anyasya iti niyamArthaM vaktavyam. payaskAmyati. yazaskAmyati. iha ma bhUt, gIH kAmyati. dhUH kAmyati. upadhmAnIyasya kavarge parataH sakArAdezo bhavati iti vaktavyam. kiM prayojanam? ubjirupadhmAnIyopadhaH paThyate iti darzane abhyudgaH, samudagaH iti yathA syAt.

181 letters. -- 83B.bse 341 -- popularity 2




(iNaSSaH) (!iNaSSa)

iNaH SaH ONPANINI 83039
But with S after i u.mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 1018

Or in other words:

The s made by sopadAdau must be replaced with S after i u.

Example --

sarpis- + kAmyac + laT ta svAdiSva sarpis ( word ) + kAmya + ta kharava sarpiH + kAmya + ta sopadAdau sarpis + kAmya + ta → * sarpiS + kAmya + ta Tita sarpiSkAmyate "wants ghee"

KAZIKA apadAdau iti vartate. iNaH uttarasya visarjanIyasya SakArAdezo bhavati kupvorapadAdyoH parataH pAzakalpakakAmyeSu. pAza sarpiSpAzam. yajuSpAzam. kalpa sarpiSkalpam. yajuSkalpam. ka sarpiSkam. yajuSkam. kAmya sarpiSkAmyati. yajuSkAmyati. apadAdau ityeva, agniH karoti. vAyuH karoti. agniH pacati. vAyuH pacati. kupvoH ityeva, sarpiste. yajuste. ita uttaraM saH iti, iNaH saH iti ca vartate. tatra iNaH paro yo visarjanIyaH tasya SakAro bhavati, anyasya sakAro bhavati.

The original rule says "after any iN letter", but I translated "after i u" because I'm quite confident in my belief that there are no examples with iN letters that are not i u. If it turns out I'm wrong, *send an email.

329 letters. -- 83B.bse 396 -- popularity 1




(idudupa) (!idudu)

id;ud-upadhasya c/A-pratyayasya ONPANINI 83041
Non- affix iH uH to (S before ku pu).mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 1019

Exception to kupvoKk, that would've made H or K F instead.

Very few things end in is ir us ur and have no affix at the end. These examples have nis dur bahir Avis catur- prAdus --

niSkRta-

duSkRta-

AviSkRta-

prAduSkRta-

catuSpada-

KAZIKA ikAropadhasya ukAropadhasya ca apratyayasya visarjanIyasya SakAra Adezo bhavati kupvoH parataH. nirdurbahirAvizcaturprAdus. nis niSkRtam. niSpItam. dus duSkRtam. duSpItam. vahis bahiSkRtam. bahiSpItam. Avis AviSkRtam. AviSpItam. catur catuSkRtam. catuSkapAlam. catuSkalam. catuSkaNTakam. prAdus prAduSkRtam. prAudSpItam. apratyayasya iti kim? agniH karoti. vAyuH karoti. mAtuH karoti, pituH karoti, atra rAt sasya 8-2-24 iti sakAralope kRte rephasya yo visarjanIyaH, tasya apratyayavisarjanIyatvAt SatvaM prApnoti? kaskAdiSu tu mrAtuSputragrahaNaM jJApakam ekAdezanimittatvAt SatvapratiSedhasya. pummuhusoH pratiSedho vaktavyaH. puMskAmA. muhu\u1e96 kAmA. naiSkulyam. dauSkulyam. dauSpuruSyam. ni3Skulam. du3Skulam. du3SpuruSaH. bahiraGgalakSaNayor vRddhiplutayorasiddhatvAt SatvaM pravartate.

178 letters. -- 83B.bse 431 -- popularity 2

354 Add /khal to a root compounded after /ISad /dus /su' when they mean hardly or easily.

1269 /dus means bad, hard to do, or evil




(nityaMsamA) (!nityaM)

nityaM samAse 'nuttara-pada-sthasya ONPANINI 83045
H (from is us) to S when former before k kh p ph.mmmmmmmmm glosses glosses ^ C- 1020

Exception to kupvoKkaFpauca.

Example --

dhanus- + pANi- → * dhanuSpANi- "bow-in-hand"

As in --

dadarza maladigdhAGgaJM jaTilaJM cIravAsasam

ekalavyanM dhanuSpANim asyantam anizaM zarAn

"And he beheld Ekalavya with body besmeared with filth, matted locks, clad in rags,"

"bearing a bow in hand and ceaselessly shooting arrows."

KAZIKA isusoH iti vartate. samAsa-viSaye isusoH visarjanIyasya an-uttarapada-sthasya nityaM StvaM bhavati kupvoH parataH. sarpiSkuNDikA. dhanuSkapAlam. sarpiSpAnam. dhanuSphalam. anuttarapadasthasya iti kim? paramasarpiHkuNDikA. paramadhanuHkapAlam. pUrvasUtreNa vikalpo 'pyatra na bhavati. etadeva anuttarapadasthasya iti vacanaM jJApakam isusoH pratyayagrahaNe yasmAt sa vihitaH tadAdeH ityayaM niyamo na bhavati. tena vAkye 'pi paramasarpiSkaroti, paramasarpiH karoti, isusoH sAmarthye 83044 ityetad bhavati. vyapekSA ca tatra sAmarthyamAzritam iti samAse na bhavati.

254 letters. -- 83B.bse 457 -- popularity none




(kaskAdiSu) (!kas)

kaskAdiSu ca ONPANINI 83048
In the kaska group too.mmmmmmmmm glosses glosses ^ C- 1021

Exception to kupvoKkaFpauca.. The kaska-group words replace H with S after i u, with s elsewhere. Relacing H with H K F is not allowed.

Example --

zunas + karNas → * zunaskarNas "dog-ear"

The kaska-group are --

कस्कः । कौतस्कुतः । भ्रातुष्पुत्रः । शुनस्कर्णः । सद्यस्कालः । सद्यस्कीः । साद्यस्कः । कांस्कान् । सर्पिष्कुण्डिका । धनुष्कपालम् । बहिष्पलम् । बर्हिष्पलम् । यजुष्पात्रम् । अयस्कान्तः । तमस्काण्डः । अयस्काण्डः । मेदस्पिण्डः । भास्करः । अहस्करः ॥

KAZIKA kaska ityevam Adisu ca visarjanIyasya sakAraH vA yathAyogamAdezo bhavati kupvoH parataH. kaskaH. kautaskutaH. kuta AgataH ityaN. bhrAtuSputraH. zunaskarNaH. sadyaskAlaH. sadyaskrIH. krINAterayaM sampadAditvAt kvip pratyayaH, tatra bhavaH kratuH sAdyaskraH. kAMskAn, kAnAmreDite iti rutvamatra sarpiSkuNDikA, dhanuSkapAlam, varhiSpUlam, yajuSpAtram ityeSAM pAThaH uttarapadasthasya api SatvaM yathA syAditi. paramasrpiHphalam ityevam Adi pratyudAharaNAtiti pArAyaNikA AhuH. bhASye vRttau ca nityaM samAse 'nuttarapadasthasya 83045 ityatra praramasarpiHkuNdikA ityetadeva pratyudAharaNam. ayaskANDaH. medaspiNDaH. avihitalakSaNa upacAraH kaskAdiSu draSTavyaH.

198 letters. -- 83B.bse 470 -- popularity 1
















83002 n to Ms ←

chunk 49: 83034 visarga sandhi

→ 83005 Satvam and Natvam